Çocukla İletişim – “Arkadaş İlişkisi”

Çocukların arkadaşlık ilişkilerini geliştirebilmeleri içinaileler nasıl yardımcı olabilir?

Arkadaşları ile yaşadıkları sorunların birçok farklı nedeni olabilir. Bu çocuklara yardım etmeye çalışırken, ilişkilerinde neden sorun yaşadıkları konusunda yanılgıya düşebiliriz. Örneğin, “Can sürekli kavga ediyor” ya da “Elif istekleri olmayınca hemen ağlıyor” gibi ifadelerde genellikle sorunlu davranışlara odaklanıldığı görülür. Aslında bu çocuklar işbirliği, ulaşma gibi sosyal ortamlarda uygun şekilde davranmalarını sağlayacak gerekli sosyal becerilere sahip olamadıkları için güçlük yaşarlar. Yalnızca olumsuz davranışı azaltmalarına yardımcı olmak yerine, çocuklara gereksinim duydukları sosyal becerileri öğretmek, olumlu akran ilişkileri kurmalarına yardımcı olur. Çocuğun hangi becerileri öğrenmeye ihtiyaç duyduğunu saptamaya çalışın.

 

Öncelikle çocuğunuzu arkadaşlarıyla beraber oldukları ortamlarda gözleyerek kendinize şu soruları sorabilirsiniz:

 

• Hangi becerilere sahip? (arkadaşına yardım ediyor, oyuncağını paylaşıyor, gibi)
• Hangi becerileri eksik? (hayalkırıklığı ya da öfkesiyle nasıl başaçıkacağını bilmiyor, gibi)

Gözlemlerinizi yaparken çocuğun içinde bulunduğu sosyal ortama dikkat edin. Orada neler oluyor? Çocuğun sosyal ortamda aldığı rol, gruba katılmak mı, konuşmayı başlatmak mı, yoksa oyunda yarışmak mı? Gözlem yaparken çocuğun hangi rolleri aldığına ve hangi durumlarda güçlük yaşadığına dikkat edin.

Gözlemleyebileceğiniz sosyal becerilerden bazıları şunlardır:

- Konuşmayı başlatma, sürdürme

- Gruba katılma

- Paylaşma

- İşbirliği

- Çatışma durumlarıyla başaçıkma

- Uzlaşma

 

Göz kontağı, beden duruşu, ses tonu, yüz ifadesi, fiziksel mesafe gibi sözsüz iletişim öğeleri temel beceriler arasında sayılabilir. Diğer yandan bir gruba katılım göstermek, hayır diyebilmek, alay edilme ile başetmek, öfke gibi duyguları ifade etmek, bir konuşmayı başlatmak, sürdürmek ve sonlandırmak, uzlaşma yapabilmek daha karmaşık düzeydeki becerilerdir. Tüm bu yaklaşımların yanı sıra, sosyal beceri bir çocuğun diğer bir çocuğa olan yaklaşımlarını da içerir. Bu davranışlar, çocuğun istediğini elde etmesini, diğerleri ile iyi ilişkiler kurabilmesini, onların haklarına ve duygularına saygı göstermesini ve uygun sosyal davranış için grup normlarını dikkate almasını sağlar.

Çocukların sosyal becerileri kazanabilecekleri birçok yol vardır:

Çocuğun geliştirmesi gereken becerisi hakkında ona bilgi vererek, model olarak ve uygulaması için fırsatlar yaratarak yardımcı olmaya çalışın. Çocuğa kapsamlı olarak bir sosyal beceriyi uygulamadan önce, onu oluşturan yan beceriler hakkında bilgi verilebilir. Örneğin, arkadaş edinme becerisi oldukça karmaşık bir sosyal beceridir. Selamlaşma, soru sorma, olumlu ifadeler kullanma, davet etme vb. gibi içerdiği sosyal becerilerin çocuğa tanıtılması gerekir. Çocuklara doğrudan ne yapmaları gerektiğini söylemek yerine, bunun neden önemli olduğunu öğrenmeleri sağlanmalıdır. Örneğin, çocuklara konuştukları zaman göz kontağı kurmaları gerektiği öğretilirken, aynı zamanda karşılarındaki kişinin kendilerini dinleyip dinlemediğini nasıl anlayabilecekleri sorulabilir.

Öğrenme yollarından biri de insanları gözlemlemedir. Model olma, belirli bir davranışın ya da becerinin bir ya da birden fazla kişi tarafından uygulanarak çocuğa gösterilmesidir. Anne babalar da sergiledikleri davranışlarla çocuğa model olurlar. Örneğin, kızgınlığını uygun şekilde ifade edebilen bir ane, çocuğuna bu durumlarda nasıl davranacağını öğretmiş olur.

Çocuklarla sosyal ilişkiler ve değerler hakkında konuşun. Arkadaş ilişkileri hakkında anne babaları ile sıklıkla konuşan çocukların sosyal becerilerinin geliştiği görülmektedir. Genellikle okul dönüşünde yolda, evde oyun ya da yemek saatinde gerçekleşen bu sohbetin amacı, anne babanın çocuğun duygusal ve sosyal yaşamına ilgi göstererek destek olmak ve karşılıklı bilgi alışverişinde bulunarak çocuğun problem çözme becerilerinin gelişmesine yardımcı olabilmektir.

Çocuklara akranlarıyla oyun oynayabilmeleri için fırsatlar yaratın. Erken yaşta akranlarıyla ilişki kurabilen çocuklar okula başladıklarında grup ortamlarına daha rahat girerler. Uzun süreli ilişkiler kurabilen çocukların zaman içinde sosyal becerilerini geliştirdikleri görülmüştür.

Çocuğunuzla oyun oynayın. Çocuklar akranlarıyla olduğu gibi anne babalarıyla da oynayarak önemli sosyal beceriler geliştirirler. Araştırmalar, sosyal becerilere sahip çocukların ebeveynlerinin oyun oynarken yargılamaktan kaçındıklarını, çocuğun düşüncelerine önem verdiklerini, oyundan zevk aldıklarını ve fazla yönlendirici olmadıklarını ortaya koymuştur.

Çocuklar oyun oynarlarken sundukları önerilerin- düşüncelerin anne ve babaları tarafından dinlendiğini ve bunlara önem verildiğini gördüklerinde kendileri hakkında olumlu düşünceler geliştirirler ve akranlarıyla oynama istekleri artar.

Çocukların problem çözme becerilerini geliştirmelerine yardım edin. Anne babaların çocuğun yaşadığı tüm sorunlar için çözüm yolları bulabilmesi pek gerçekçi değildir. Çocuğun size getirdiği konuları gözardı edip, basit bir şekilde yanıtlayıp önemsememek ya da uzunca konuşup ders vermek yerine, sorunu kendisinin çözmesi için destek verin. Örneğin, olaya farklı bakış açılarından yaklaşarak bu yaklaşımların sonuçlarının neler olabileceğini beraber tartışabilirsiniz (Arkadaşına vurmak yerine başka neler yapabilirdin?)

Çocukların davranışlarının başkalarını nasıl etkilediğini öğrenmelerine fırsat vermeliyiz. Başkalarının duygularına ve ihtiyaçlarına önem veren çocukların, arkadaşlarıyla daha olumlu ilişkiler içine girdiklerini gözlüyoruz.

Çocukların duygularını tanımalarını ve ifade etmelerini desteklemek çin anne babaların da kendi duygularını ifade ederek çocukla iletişim kurmaları sağlıklıdır.

Çocukların olumlu çözümler geliştirmelerine yardımcı olun. Çocuğunuzun problem çözmesine yardımcı olurken, sunduğunuz birçok farklı alternatifin yanı sıra arkadaş ilişkilerini geliştirecek olumlu seçenekleri onaylayın. Çocuklar sorunlarını fizksel ya da sözel saldırı (seninle bir daha oynamayacağım gibi) yerine uzlaşma becerilerini kullanarak çözen akranlarıyla daha olumlu ilişkiler içine girerler.

Çocukların reddedilme ile nasıl başaçıktıklarını izleyin ve yapıcı davranın. Akranları tarafından reddedilen çocuklar öfkeyle karşılık verirler ya da durumu kabullenirler. Bazıları nedeni dışarıda ararken (onlar kötü) bazıları da kendilerine dönerek olumsuz değerlendirmeler yaparlar (eğlenceli biri değilim). Sosyal yeterlilikteki çocuklar ise reddedildikleri zaman davranışlarını değiştirerek duruma nasıl uyum sağlayabileceklerini düşünürler (“beni duyabilmeleri için daha yüksek sesle konuşmam gerekir” ya da “bir dahaki sefere daha nazik olmalıyım” gibi). Bazense çocuk oyuna alınmamasının nedeninin karşılaştığı durumun kendisi olabileceini düşünür. Örneğin, iki kişilik bir oyun söz konusuysa sırasını beklemesi gerektiğini düşünür.

Sosyal yeterliliğe sahip çocukların ebeveynleri yapıcı yorumlarda bulunurlar. Örneğin; arkadaşının olumsuz bir davranışını annesine anlatan çocuğa “Ne aptal bir çocukmuş” gibi yorumlar yapmak yerine, “Bugün kendini iyi hissetmiyordu herhalde” gibi yapıcı yorumlar getirmek etkili olabilir. Kendisiyle oynamayan arkadaşından bahseden çocuğa “Sen de bir daha onlarla oynama” demek yerine “Bazen çocuklar tek başına oynamak isteyebilirler” denmelidir. Bu tip yapıcı ve olumlu ifadeler çocukların kendileri ve arkadaşları hakkında iyimser bakışaçıları geliştirmelerini sağlar ve sosyal ortamlarda uygun davranışı sergileyerek karşılaştıkları engellerle başaçıkma becerilerini geliştirirler.

Çocuğun gösterdiği çabalar ödüllendirilmelidir. Çocukların hedef beceriyi canlandırma çabaları sonunda, davranışı ile ilgili olumlu ve yapıcı bilgi vermek gerekir. Bu davranışın güçlü ve geliştirilmesi gereken yanlarını belirtebilirsiniz. Başlangıçta olumlu yanlar, ardından geliştirilmesi gereken davranışlar varsa yapıcı bir şekilde söylemelisiniz. Bir övgü ile sunulduğunda hedef davranışın tekrar edilme olasılığı artar.

• Öncelikle ödüllendilecek davranışı belirleyin (Örneğin, konuşurken karşısındakinin yüzüne bakmak, olumlu ifadeler kullanmak, gibi)
• Çocuğa uygun pekiştireçler sunun (çıkartmalar, puanlar, gibi)
• Ödülleri, hemen canlandırma sürecinde hedef davranışın gerçekleştirilmesinin hemen ardından sözel övgülerle beraber (“göz kontağını çok iyi kurdun”) verin.